۱-بلوار ارم(منطقه یک شیراز،خیابان ارم)
بلوار ارم یکی از بلوارهای شمالی شیراز است. این بلوار قسمتی از منطقه یک شهرداری شیراز محسوب می‌شود. این بلوار از شرق به بلوار آزادی و از غرب به میدان ارم، بلوار جمهوری اسلامی و بلوار دانشجو دسترسی دارد. این بلوار در نزدیکی دانشگاه شیراز قرار دارد.
باغ ارم یکی از زیباترین و معروف‌ترین باغهای ایران در مجاور این بلوار قرار دارد.
خانه‌های موجود در بلوار ارم بیشتر خانه‌های ویلایی با متراژ بالا هستند. این بلوار جزو گران‌ترین بلوارهای شیراز و حتی ایران شناخته می‌شود.
۲-خانه فروغ الملک(محله سنگ سیاه،موزه فروغ الملک)
نام یکی از محله‌های شیراز قدیم می‌باشد. از زمان کریم خان زند که محلات را کم‌تر و کوچک‌تر و حصار شهر را تنگ‌تر کردند، محله درب کازرون که خود محله‌ای جداگانه بودبا این محله ادغام شد و روی هم رفته به هر دو، محله سنگ سیاه می‌گفتند.
آرامگاه دانشمند بزرگ عمروبن عثمان معروف به سیبویه در این محله قرار داشته‌است که در یک حجرهٔ کوچک و متروک به وضعی نامطلوب قرار گرفته بود و بر روی قبر وی سنگی سیاه قرار داشت. در ابتدا نام این محله، سنگ سیبویه بوده یعنی محله‌ای که سنگ و قبر وی سنگ سیاه قرار داشت. ولی به مرور زمان در اثر اشتباه عوام و وجود سنگ سیاه بر روی قبر، به نام سنگ سیاه مشهور شده‌است.
این محله از شمال به محله سرباغ و محله میدان شاه، از غرب به محله باروی شهر، از جنوب به دروازه کازرون و از شرق به محله سردزک محدود می‌شده‌است. از بناهای شاخص محله می‌توان به امامزاده بی‌بی دختران، مسجد ایلخانی، حمام ایلخانی، مسجد مشیر، حسینیه مشیر، بازارچه ارامنه، کلیسای ارامنه، حسینیه کردها، خانه فروغ‌الملک، خانه سعادت، خانه ضیائیان، خانه عبدالهی ها، بازارچه حاج زینل و بقعه سید تاج‌الدین غریب خانه رباب رشالی و خانه جمال نشاطیان ومسجدسیاوشان اشاره کرد .
در کل محلات شیراز به دو دسته بزرگ حیدری و نعمتی تقسیم شده بودند. حیدری به محلاتی گفته می شد که افراد آن محلات، خود را پیرو سلطان حیدر که از مشایخ عرفان بود، می‌دانستند.
نعمتی به محلاتی اطلاقی میشد که ساکنان آن خود را پیرو شاه نعمت‌الله ولی که او نیز از بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین عرفای عصر بودمی‌دانستند. درگیری‌ها و مخاصماتی که بین این دو دسته در سال‌های متمادی صورت گرفته هنوز هم مورد بحث است و حتی به صورت ضرب‌المثل جنگ حیدری، نعمتی در زبان‌هاست.
پنج محله محله اسحاق بیگ، محله درب شاهزاده، محله بالا کفت، محله میدان شاه و محله بازار مرغ را حیدری خانه و پنج محله محله سرباغ، محله سنگ سیاه، محله درب مسجد، محله لب آب و محله سر دزک را نعمتی خانه می گفتند. البته محله ارمنی‌ها و محله کلیمی‌ها جزء محلات بی‌طرف بودند و کاری به درگیری‌ها و مخاصمات نداشتند.
۳-باغ عفیف آباد(انتهای خیابان عفیف آباد،جنب ستارخان)
تاریخ احداث امارت این باغ به سال ۱۲۸۴ برمی گردد، دورانی که میرزا محمد علی خان قوام آن را بنا نمود. امروزه اداره آن در اختیار ارتش جمهوری اسلامی ایران است و آن را به یک موزه سلاح زیبا تبدیل کرده اند تا بازدید کنندگان ضمن لذت بردن از محیط زیبا و سرسبز باغ، از این موزه تماشایی و متفاوت نیز بازدید کنند.
باغ این مجموعه در دوران صفویه خلق شده است و احتمالاً پادشاهان برای گشت و گزار و تفریح از آن استفاده می کردند، اما پس از آن و در زمان قاجار این باغ توسط قوام خریداری شد و یک عمارت زیبا درون آن ساخته شد.
وسعت کل مجموعه چیزی حدود ۱۲۷ هزار مترمربع است. داستان نام این باغ نیز این است که در اواخر دوران قاجار این باغ به دست عفیفه خانم، خواهرزاده بانی آن افتاد، از آنجا که این شخص در مرمت و گسترش آن نقش فراوانی ایجاد کرد و باعث رونق این باغ گردید در بین مردم این باغ به نام باغ عفیف آباد مشهور شد .
تاریخچه باغ عفیف آباد شیراز
تاریخچه ی این باغ به روزگارصفویه بر می گردد که به باغ گلشن معروف بوده است. پس از صفویه این قلعه ویـران شده و این باغ سـالها رونق و آبادانی خود را از دست داد. در سال ۱۸۶۳م (۱۲۸۴ه.ق) میرزا علی محمد خان قوام الملک عمارت و باغ فعلی را احداث نمود.
وی برای آبیاری درختان باغ کاریز لیمک را که در قصر قمشه بود خریداری کرد. در آن دوره که معاصر حکومت قاجاریه است، باغ گلشن یکی از زیباترین باغهای شیراز به شمار می رفته است. دور این باغ حصاری از چینه گل کشیده و انواع درختان میوه بجز نارنج و خرمالو در آن کاشته بودند.
همچنین خیابانهایی با ردیف درختان سرو و صنوبر و چنار و بید و عرعر و آبشارهای سنگی با آب جاری و دائمی در باغ احداث کرده بودند. در دو جانب آبشارها، گیاهان مرغ و چمن کاشته بودند. حوضی که در صحن عمارت این باغ بوده بازمانده سالیان ویرانی باغ بوده است .
ویرانی باغ عفیف آباد شیراز
در آن زمان این باغ از جمله باغهای آباد و مهم شیراز و مقر پادشاهان وقت بوده است . یعقوب خان ذوالقدر – حکمران فارس- در زمان شاه عباس صفوی ، در قسمتی از اراضی این باغ قلعه ای محکم ساخته و برای بنای این قلعه سنگهای گورستان جعفر آباد و مصلی را به کار برده بود. پس از صفویه این قلعه ویران شده و این باغ سالها رونق و آبادانی خود را از دست داد .
این باغ در اواخر سده ی گذشته ، به خواهر زاده ی قوام الملک – عفیفه خانم – ارث رسید و چون او بهسازی گسترده ای در باغ انجام داد ، از آن پس، باغ را عفیف آباد نامیده اند .
باغ عفیف آباد یا باغ گلشن
این باغ در خیابان عفیف آباد شهر شیراز واقع است و هم اکنون در اختیار ارتش قرار دارد و یکی از بزرگ ترین موزه های سلاح خاور میانه در آن وجود دارد .
در این موزه سلاح های گرانبهایی همچون تفنگ فتح علی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه قاجار، رضا شاه ومحمد رضا شاه پهلوی و مسلسل رییس علی دلواری دیده می شود.جلوی پلکان ورودی نیز ارابه ای ویژه ی تشییع جنازه ی رضا شاه پهلوی و توپ فتح علی شاه قاجار دیده می شود .
باغ عفیف آباد نمونهٔ کاملی از هنر گل کاری ایرانی است . این باغ یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز است . این باغ در دوره صفویه از باغهای آباد و مهم شیراز و محل نزول پادشاهان بوده است .
معماری بنای باغ عفیف آباد
این باغ یکی از کهن ترین باغ های شیراز است، از همین رو سادگی دیرینهٔ خود نگه داشته است. سردر باغ دارای چهار ستون گچی ساده است و سرستون های آنها با الگو گرفتن از سرستون های تخت جمشید طراحی شده است.
در پیشانی سردر نگاره دو شیر دیده می شود به گونه ای که گویی در را در میان پنجه های خود گرفته اند. پس از گذر از در، دالانی که آن را به فضای اصلی باغ پیوند می دهد. در سوی دیگر در و بر پیشانی دهلیز آیین تاج گذاری یکی از پادشاهان ساسانی به چشم می خورد .
موزهٔ عبرت باغ عفیف آباد شیراز
ساختمان کاخ دارای دو طبقه است که در آن نزدیک به ۳۰ اتاق تالار وجود دارد. در شمال و جنوب تالار دو بخاری از سنگ مرمر تراشیده شده است. طبقه پایین موزه نظامی شده است و در آن آبنمای زیبایی ساخته شده و سوی خاوری آن با پنجره های رنگین ساخته شده است.
این طبقه با سه پلکان به طبقه دوم راه می یابد. طبقه دوم راهروی بلندی دارد که در دو سوی آن اتاق های تو در تو جای دارد. در مرکز این طبقه تالاری بزرگ و باشکوه وجود دارد. سقف تالار چوبی است و به به نقش های گل و بوته، شکارگاه و بزم و شادی آراسته شده است.
دورادور دیوارها گچ بری و مقرنس کاری شده و درها و پنجره ها از شیشه های ساخته شده اند. در این طبقه «موزهٔ عبرت» قرار دارد که دربردارنده اتاق های همایش، رخت کن، نشیمن، مطالعه، پذیرایی و قمارخانه است .
در پیشانی ساختمان نگاره ای از تاجگذاری یکی از پادشاهان ساسانی با کاشی آراسته شده است. در اصلی ساختمان در سمت شمال است که از مسیر پلکان سنگی به تالارسرپوشیده می رسد. نمای شرقی عمارت دربرگیرنده ایوانی بزرگ و زیباست که در تمام طول بنا کشیده شده است.
نمای غربی آن بسیار ساده است. ایوان جنوبی نیز از دید آذین بندی ها همانند ایوان شمالی است. در جلو ایوان بزرگ عمارت چهار ستون بلند ساخته شده است و سقف آن با قطعات چوبی پوشیده شده است.سر ستون های ایوان با الهام از نقش های تخت جمشید گچ بری شده است. همچنین در جلوی ساختمان نیز استخر بزرگی وجود دارد که راه اصلی باغ از جلو آن آغاز می شود .
معماری این باغ آمیزه ای از ویژگی معماری دوران هخامنشی، ساسانی و قاجاریه است .
آدرس باغ عفیف آباد شیراز
باغ عفیف آباد که آن را باغ گلشن نیز می نامند، در مغرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت بالاتر از باغ قدیمی رحمت آباد و در انتهای خیابان عفیف آباد واقع است. این باغ یکی از قدیمی ترین و زیباترین باغ های شیراز است .
آشنایی با باغ عفیف آباد
یکی از زیباترین و قدیمی ترین باغهای شیراز، عفیف آباد یا باغ گلشن در غرب شهر شیراز است. باغی ایرانی با حدود ۱۳ هکتار وسعت، که در طول دوران , سادگی و زیبایی خود را حفظ کرده؛ دور تا دور باغ با دیواری آجری محفوظ شده است . درون این دیوار آجری، باغ آرایی و گل آرایی بسیار زیبا و دیدنی هست که نمونه ارزشمند و کاملی از گل آرای ایرانی است.
درب چوبی ورودی باغ در ضلع شمالی قرار دارد و در بدو ورود به باغ , حوضی مستطیل شکل و بزرگ و درختان اطراف آن چشم را خیره می کند. دو اتاقک با سقف چوبی در دو طرف دالان ورودی وجود دارد که اتاق نگهبانی است .
در ورودی باغ در شمال آن قرار دارد. سر در باغ چهار ستون ساده است که دو به دو در دو سوی آن و بر فراز ازاره آن قرار گرفته است. در پیشانی در ورودی ، نقش دو شیر که گویی را در میان پنجه های خود گرفته اند دیده می شود.
پس از گذر از در،دهلیزی وجود دارد که سقف آن را از چوب ساخته اند و با شکل های منظم هندسی مرتب کرده اند. سر ستون های ایوان گچبری شده اند و در بالای آنها به تقلید از نقوش تخت جمشید گچبری شده است. دیوار اتاق های تالار اصلی نیز همگی گچبری و مقرنس کاری شده و با نقش های گل و بته و صحنه شکار و مجابس بزم و رزم مزیّن شده اند . در دو طبقه ساختمان حدود ۳۰ اتاق و تالار وجود دارد .
ثبت باغ عفیف آباد شیراز در فهرست آثار ملی
این باغ که معماری آن آمیزه ای از ویژگی های معماری دوران هخامنشی ، ساسانی ،زندیه و قاجاریه است، در تاریخ ۱۳۵۱/۳/۱۰ با شماره ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید .
قهوه خانه سنتی و حمام خزینه ای در باغ عفیف آباد
ساختمان قهوه خانه به شیوه معماری ایرانی ساخته شده است. دیوارهای قهوه خانه با آجر ساخته شده در میانه قهوه خانه حوض کوچکی وجود دارد. این قهوه خانه دارای شش حجره می باشد که آراسته به نقوش شاهنامه فردوسی می باشد و با ظرافت و زیبایی خاصی بر روی کاشی کشیده شده است.
از آن میان این نقاشی ها می توان «داستان ضحاک و کاوه آهنگر»، «داستان زال و سیمرغ»، «نبرد رستم و سهراب»، «نبرد تهمتن و دیو سفید» و «نبرد رستم و اسفندیار» را نام برد
ساختمان حمام هم بر اساس شیوه سنتی حمام های سنتی ایران بنا شده است. این حمام دارای دو خزینه آب سرد و گرم می باشد که از جاسازی دیگ مسی در کف خزینه، آب گرم فراهم می شده است.
حمام کهن باغ در پشت بام دارای مناره و قبه است. در دیوارهای این حمام نقش های برجسته ای به چشم می خورد،که از آن میان می توان به فرهاد در کوه بیستون، دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی، صحنهٔ ورودی یوسف به جمع زنان مصری اشاره کرد .
۴-مسجد صورتی(خیابان لطفعلی خان زند،کوچه نصیرالملک)
مسجد نصیرالملک یکی از جاهای دیدنی شیراز دل‌نواز است. این بنای تاریخی یکی از شاهکارهای معماری به شمار می‌رود. زیرا شیشه‌های رنگی که در تزئین بنا به کار رفته‌اند در طول روز در مقابل تلألؤ نور خورشید می‌درخشند و با درخشش حیرت‌انگیز خود منجر به رقص نور و تصویری رنگین در شبستان مسجد می‌شوند. از آنجایی که شیشه‌های قرمز بر سایر رنگ‌ها غلبه دارند پرتو طلایی رنگ خوشید با سرخی شیشه‌ها در هم می‌آمیزند و سبب می‌شوند صحن مسجد به رنگ صورتی بدل شود. به همین دلیل این مسجد تاریخی در میان گردشگران به نام مسجد صورتی نیز شهرت یافته است.
مسجد صورتی از سازه‌های دوران قاجار به شمار می‌رود. این شاهکار معماری در طی سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۵ هجری شمسی بنا شده است. برای ساخت این اثر تاریخی ۱۲ سال وقت صرف شده است. مسجد صورتی در کشور ایران، در استان فارس ، در شهر شیراز، در خیابان لطفعلی خان زند، در کوچه نصیر الملک، در کوچه تریاکچی واقع شده است.
مجموعۀ نصیرالملک عبارتند از مسجد، خانه‌ای قدیمی که در گذشته مسکونی بوده است، حمام، آب‌انبار و … . این مجموعۀ تاریخی در محله‌ای قدیمی در شهر شیراز به نام محلۀ اسحاق بیگ واقع شده است. متأسفانه بخش بزرگی از این مجموعۀ باشکوه در جریان گسترش شهر شیراز و در اثر خیابان‌سازی و احداث یاختمان‌های مدرن از بین رفته است. از خانۀ قدیمی نصیرالملک تنها تالار اصلی بنا، بخشی از حیاط اندرونی به علاوۀ بخش بیرونی و زیرزمین باقی مانده است. این خانۀ قدیمی روزگاری سرای خاندان نصیرالملک بوده است. خاندان نصیرالملک خانواده‌ای اصیل و نژاده بوده‌اند. فرزند سوم حاج قوام‌الملک نصیرالملک یعنی حاجی میرزا حسنعلی خان نصیرالملک از حکام فارس در دورۀ قاجار بوده است. تالار اصلی که از خانۀ نصیرالملک به یادگار باقی مانده است به نام تالار آینه شهرت دارد. طراحی این تالار به صورت قرینه صورت گرفته است. در دو ضلع این تالار دو ارسی بزرگ سرتاسری قرار گرفته است. این ارسی‌ها با گره چینی‌هایی ظریف و شیشه‌هایی رنگی که هوش از سر می‌برند و نگاه را به خود خیره می‌کنند به حیاط‌های اندرونی و بیرونی متصل می‌شوند. همچنین در دو ضلع دیگر این تالار یک شاه‌نشین مرکزی به چشم می‌خورد. این شاه‌نشین از دو سمت به واسطۀ ارسی به دو اتاق در اطراف خود ارتباط پیدا می‌کند. این دو اتاق کناری به نگاره‌هایی متأثر از سبک ایرانی و اروپایی منقش شده است. همچنین سقف این اتاق‌ها به واسطۀ تخته‌کوبی و نقش و نگارهای اروپایی مزین شده است.
ورود به مسجد نصیرالملک
ورودی مسجد صورتی طاق‌نمایی بزرگ و مزین به کاشی‌کاری‌هایی خیره‌کننده است. کاشی‌های به کار گرفته شده در این طاق‌نما هفت‌رنگ هستند. همچنین این طاق‌نما ازاره‌ای دارد که از جنس سنگ گندمک ساخته شده است. علاوه بر این مقرنس‌ها و کاشی‌کاری‌های جذاب و حیرت‌برانگیز درب اصلی ورودی نیز قابل توجه است. درب اصلی ورودی، از جنس چوب، بزرگ و دولته است. بر فراز این درب بزرگ سنگی از جنس مرمر قرار دارد. روی این سنگ مرمر ابیاتی از شویدۀ شیرازی نگاشته شده است. شوریدۀ شیرازی این ابیات را به مناسبت اتمام ساخت بنا و به منظور مدح سازندۀ بنا سروده است.
شبستان‌های مسجد نصیرالملک
مسجد صورتی شیرازی دو شبستان دارد. یک شبستان که در غرب بنا واقع شده است و شبستان غربی نام گرفته است و یک شبستان که در شرق بنا واقع شده است و شبستان شرقی نام گرفته است. شبستان غربی سراسر از آجر سفالی پوشیده شده است. این شبستان بیشتر در معرض دستان توانمند هنرمندان دورۀ قاجار قرار گرفته است و از زینت و نقش و نگار بیشتری برخوردار است و بنابراین به حتم زیباتر است. شبستان غربی طاقی دارد که بر فراز ستون‌هایی سنگی قرار گرفته است. این ستون‌های سنگی خود نیز با طرحی مارپیج زینت یافته‌اند و بسیار دلکش هستند. این ستون‌های دلربا در دو ردیف شش‌تایی قرار گرفتهاند. دوازده عدد بودن این ستون‌ها به نیت دوازده امام معصوم ما شیعیان است. نکتۀ جالب توجه و حیرت‌انگیز این است که شبستان غربی هفت درگاه دارد و این هفت درگاه را به صحن مسجد مرتبط می‌کند. هرکدام از این درگاه‌های هفت‌گانه دربی چوبی دارند و با شیشه‌های رنگی مزین شده‌اند. بنابراین توصیفات علت زیبایی و دلربایی این شاهکار معماری به وضوح خود را نمایان می‌کند.
شبستان غربی در مسجد نصیرالملک
شنگ‌تراشی‌ها و نقش و نگارهای شبستان غربی از مسجد وکیل شیراز و همچنین مسجد مشیر شیراز الهام گرفته شده است. این سنگ‌تراشه‌ها از سنگ گندمک یکپارچه ساخته شده‌اند. در واقع سنگ گندمک یکپارچه با ظرافت خاصی تراش خورده است و این سنگ‌تراشه‌های باشکوه را پدید آورده است. علاوه بر سنگ‌تراشه‌ها طاق و دیوارهای شبستان غربی به واسطۀ کاشی‌هایی خوش رنگ و جلا زینت یافته‌اند. همچنین آسمانۀ شبستان غربی با نگاره‌های اسلیمی و نقش‌های گل و بته زینت یافته است و با آیاتی از قرآن که با خط ثلث نگاشته شده‌اند زیبایی و شکوه را به حد اعلای خود رسانده. سحرانگیز اینکه کف این شبستان به واسطۀ کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ فرش شده است. این همه زیبایی و جلا در یک شبستان جمع شده است و به حق چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. این شبستان به واسطۀ اصول خاص معماری که در آن به کار گرفته شده است خنک‌تر از شبستان شرقی است. به همین دلیل در تابستان‌ها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است و شبستان تابستانه نام گرفته است.
رنگ فیروزه‌ای که به منظور کف‌پوش در شبستان غربی مورد استفاده قرار گرفته است به احساس خنک‌بودن در فصل تابستان کمک می‌کند. در واقع می‌توان گفت در این مسجد با استفاده از اصول فنگ‌شویی و تأثیر رنگ‌ها به یک طراحی ویژه و تأثیرگذار دست یافته‌اند.
شبستان شرقی، شبستان زمستانه
شبستان شرقی در مسجد نصیرالملک
شبستان شرقی هفت ستون دارد. ستون‌ها در این شبستان خالی از نقش‌های مارپیچی هستند و ساده‌اند. سقف شبستان شرقی با کاشی‌کاری مزین و منقش شده است. ستون‌های هفت‌گانۀ شبستان شرقی درست در مرکز این شبستان واقع شده‌اند. در مقابل شبستان شرقی یا زمستانه ایوانی تقریباً بزرگ که ۶ متر عرض دارد به چشم می‌خورد. این ایوان به واسطۀ ۸ طاق‌نما از صحن اصلی مسجد جدا می‌شود. این ایوان ۷ جرز آجری دارد. بر سطح جرزهای هفت‌گانه و همین طور بر پیشانی طاق‌نماهای هشت‌گانه آیات قرآن با خط ثلث نگاشته شده است. در میان آیات قرآن نقش و نگارهایی ظریف از گل و بته دیده می‌شود.
در شبستان شرقی مسجد صورتی یک در به چشم می‌خورد. این در به یک چاه آب باز می‌شود. راهرویی که از این در به چاه آب می‌رسد با نام راهرو چاه کاو یا گاورو خوانده می‌شود. در همین قسمت یک حوضچه و یک دالان نیز دیده می‌شود. شبستان شرقی در روزگار ما به موزۀ اوقاف تبدیل شده است. اما در گذشته این شبستان، شبستان زمستانی بوده است و به حق که محیط درون این شبستان و طراحی منحصر به فردش به انتقال احساس گرما بسیار مؤثر است. در دالان شمالی این شبستان کتیبه‌هایی بر سنگ مرمر به چشم می‌خورد.
۵-نارنجستان قوام(انتهای خیابان لطفعلی خان زند)
نارنجستان قوام، یکی از جاهای دیدنی‌های شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند قرار گرفته. این باغ در دوره ناصرالدین شاه قاجار و به دستور علی محمد خان قوام ساخته شده و حالا یکی از تماشایی‌ترین جاذبه‌های گردشگری شیراز است. درست است که باغ قوام خیلی بزرگ نیست، اما چشم‌نواز است و عمارت باشکوهی دارد.
برای سیدن به باغ قوام می‌شود با اتوبوس به ترمینال ولیعصر رفت و با کمی پیاده‌روی به باغ رسید. ایستگاه مترو ولیعصر هم به نارنجستان خیلی نزدیک است. اگر با ماشین شخصی برویم، از چهارراه نمازی راه‌مان را باید به‌سمت شرق ادامه بدهیم. سر راه‌مان می‌توانیم مسجد نصیرالملک را هم ببینیم.
تاریخ پرفراز و نشیب باغ
خاندان قوام در دوره قاجار مدت زیادی بر فارس حکومت می‌کردند و بناهای زیادی از آن دوره آنها به‌جا مانده، مثل باغ عفیف‌آباد، باغ کلانتر، باغ بیگلربیگی و همین مجموعه قوام.
این مجموعه در طول سال‌های ۱۲۵۷ تا ۱۲۶۷ خورشیدی ساخته شده و کم‌کم بناهای دیگری به آن اضافه شده و آخرین مرحله آن یعنی آینه‌کاری و گچ‌کاری آن هم در ۱۲۹۸ به‌پایان رسیده.
در دوران حکمرانی محمدرضا خان قوام‌الملک سوم، باغ قوام و عمارتش، بیرونی نامیده می‌شدند و کاربرد اداری داشتند؛ خانه زینت‌الملک اندرونی بود و خانواده قوام در آن زندگی می‌کردند. عمارت بیرونی محلی بود برای انجام کارهای سیاسی و نظامی یا برگزاری جلسه با نمایندگان دولت‌های خارجی.
این دو بخش با تونلی به هم وصل می‌شدند و عمارت نارنجستان کنونی، همان «بیرونی» دوران قاجار محسوب میشد. سالها زندگی در این خانه جریان داشت، تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۴۵ وقف دانشگاه شیراز شد.
چرا اینقدر دیدنی و جذابه؟
جزییات کاشی‌کاری، گچبری، آینه‌کاری و طرح و رنگ‌های به‌کار رفته در این بنا آنقدر زیادند که آدم را میخکوب می‌کنند. اینطور معروف است که هفت هنر سنتی ایرانی یعنی آینه‌کاری، گچبری، نقاشی‌های سنتی، معرق، منبت، حجاری و آجرکاری در عمارت قوام استفاده شده و همین هم دلیلی‌ست برای تماشایی بودنش.
از فروشگاه سوغا و صنایع دستی که رد شویم، به محوطه‌‌ای زیبا می‌رسیم. در اینجا همانطور که از اسمش هم پیداست، درخت‌های نارنج زیادی وجود دارد و فصل شکوفه‌ها که بشود، عطر شکوفه‌های نارنج گردشگران را مست می‌کند. گذشته از گلهای زیادی که در باغ قوام می‌بینیم، دو درخت نخل هم به‌صورت قرینه در اینجا کاشته‌اند.
بعد ساختمان اصلی یا شمالی را می‌بینیم که دو طبقه است و زیرزمین هم دارد. ایوان باشکوه و پله‌های دو طرف ایوان، ما را به داخل ایوان و ساختمان راهنمایی می‌کنند و اتاق‌ها به‌صورت متقارن در دو طرف ایوان قرار گرفتهاند.
سقف ایوان آینه‌کاری‌های چشمگیری دارد و به هر کدام از اتاق‌ها که سر بزنیم، آینه‌کاری و گچ‌بری‌های زیادی می‌بینیم.
در سمت چپ این ساختمان، قهوه‌خانه و شربت‌خانه قرار گرفته و حیف است خودمان را از عرقیجات شیراز بی‌نصیب بگذاریم.
یکی از قشنگ‌ترین قسمت‌های دیگر نارنجستان قوام، شاه‌نشین یا تالار آینه است با دیوار و سقفی پر شده از نقاشی و آینه‌کاری.
بالای شومینه دو حجاری قرینه می‌بینیدم و بالایش تصویر قوام‌الملک سوم را. سنگهای شومینه و کف اتاق، از شهرهای یزد، تبریز و شیراز آورده شده و در آینه‌های بزرگ تالار، تصویر باغ و حوضی منعکس می‌شود که خیلی تماشایی‌ست. در طبقه دوم هم چهار اتاق وجود دارد برای اسکان مهمان‌هایی که به باغ می‌آمدند.
ایوان ساختمان جنوبی رو به باغ قرار گرفته و در آن گچ‌بری‌های هنرمندانه‌ای دیده می‌شود. ستون‌ها از جنس چوب منبت‌کاری شده‌اند و کف ایوان هم با کاشی سفید و آبی فرش شده.
در این عمارت چند ساختمان دیگر هم وجود دارد که جزو مجموعه قوام‌اند، مثل خانه عرقی‌ها که محلی برای عرق‌گیری بوده و حیاط مرکزی. ساختمان بعدی حمام گچینه است که یکی از حمام‌های تاریخی شیراز به‌حساب می‌آید و با تونلی به نارنجستان راه پیدا می‌کند. این دو بنا فعلا بازدید عمومی ندارند.
